Πώς η Κοινωνία επηρεάζει το Θέατρο και δεν το αφήνει να εξελιχθεί

Γράφει ο Άρης Σταύρου*

Μια συζήτηση, για την οποία αν αρχίσουμε να μιλάμε, ίσως να μην τελειώσουμε ποτέ, όσον αφορά το κομμάτι της κοινωνίας και το πως η ίδια επηρεάζει το θέατρο.

Παρ’ όλα αυτά, θα προσπαθήσω συνοπτικά να σας πω δύο λόγια παραθέτοντας κάποια βασικά χαρακτηριστικά για το πως το θέατρο μας βοηθάει στην ζωή μας.

Πριν ξεκινήσω,  θα σας πω μια φράση του Κάρολου Κουν:

Δε κάνουμε θέατρο για το θέατρο. Δε κάνουμε θέατρο για να ζήσουμε. Κάνουμε θέατρο για να πλουτίσουμε τους εαυτούς μας, το κοινό που μας παρακολουθεί κι όλοι μαζί να βοηθήσουμε να δημιουργηθεί ένας πλατύς, ψυχικά πλούσιος και ακέραιος πολιτισμός στον τόπο μας. Μόνος ο καθένας μας είναι ανήμπορος. Μόνος, ο καθένας από σας τους πιο κοντινούς στην προσπάθειά μας, είναι ανήμπορος. Μαζί ίσως κάτι μπορέσουμε να κάνουμε. Το θέατρο ως μορφή Τέχνης, δίνει τη δυνατότητα να συνδεθούμε, να συγκινηθούμε, ν’ αγγίξουμε ο ένας τον άλλον, να νοιώσουμε μαζί μια αλήθεια. Να γιατί διαλέξαμε το θέατρο σα μορφή εκδήλωσης του ψυχικού μας κόσμου.

Κάρολος Κουν

Αυτά που είπε αυτός ο μεγάλος δάσκαλος, κατά την γνώμη μου, εξηγούν τα πάντα μέσα σε 8 γραμμές.

Ας τα δούμε και λίγο πιο αναλυτικά.

Αρχικά:

1^ον) Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι οι κοινωνιολόγοι και οι ανθρωπολόγοι δυσκολεύονται να αποσαφηνίσουν τα κίνητρα της ανάγκης του ανθρώπου για το θέατρο. Κι αυτό γιατί το πρόβλημα της κοινωνικής λειτουργίας της θεατρικής τέχνης δεν είναι απλό.

2^ον) Δεν είναι απλό γιατί αναφέρονται κυρίως στην κλίση για παιχνίδι είτε για το παιδί, είτε για τον ενήλικα. Ένα απλό παράδειγμα που ακούω, συχνά, κυρίως από γονείς, αποτελεί το γεγονός ότι  λένε στα παιδιά τους: πάμε θέατρο παιδί μου να παίξεις. Κι έρχονται τα παιδιά στο θέατρο νομίζοντας πως θα παίξουν κάποιο άθλημα ποδόσφαιρο ή μπάσκετ κλπ ή πως το θέατρο είναι παιχνίδι. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα, αλλά ας μην αναλωθούμε σε αυτά. Θεωρώ όμως ότι το πιο σωστό θα ήταν να πούμε, πάμε στο θεατρικό παιχνίδι να μάθουμε… Ώστε το παιδί από μικρή ηλικία να μπει σε μία κατάσταση. Να μάθει να λέει «πάμε να μάθουμε» και όχι «πάμε να παίξουμε». Γιατί, αν θέλει να παίξει μπορεί να καθίσει στο σπίτι του ή να βρεθεί με τους φίλους του για να το κάνει αυτό.

3^ον) Αρκετά βασικό…

– Η καταγωγή του θεάτρου είναι τελετουργική και θρησκευτική (Διθύραμβος). Για φανταστείτε λοιπόν, το θέατρο ή ο ηθοποιός να έρθουν αντιμέτωποι με την θρησκεία σήμερα.

– Για να δούμε τι γίνεται, όταν το θέατρο έρχεται αντιμέτωπο με την εξουσία, ειδικά με το νόμο και γενικά με το πολιτικό δικαίωμα. Μπορεί άνετα να υπάρχει λογοκρισία, όπως και πολλά ακόμα παραδείγματα που σίγουρα φέρνουν το θέατρο σε αντιπαράθεση με την κοινωνία.

 Όλα αυτά, λοιπόν, έχουν πέντε βασικές λειτουργίες που διαφοροποιούν το θέατρο από την κοινωνία.

ΠΡΩΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ: ΨΥΧΑΓΩΓΙΚΗ

• Εδώ θυμόμαστε τα λόγια του Κάρολου Κουν, όπου το θέατρο ως μορφή τέχνης δίνει την δυνατότητα να συνδεθούμε,  να συγκινηθούμε, να αγγίξουμε ο ένας τον άλλον. Να νιώσουμε όλοι μαζί μια αλήθεια.
• Λειτουργεί λοιπόν ως μέσο ψυχαγωγίας. Όπου θα λέγαμε ανταποκρίνεται σε κάποια ψυχοθεραπευτική ανάλυση. (Ιδέα της Αριστοτελικής καθάρσεως). Θα πρέπει να ξέρουμε, λοιπόν, ότι η θεατρική τέχνη είναι για τον άνθρωπο μια εκτονωτική και ανακουφιστική διέξοδο.

ΔΕΥΤΕΡΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ: ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ

Στον άνθρωπο γενικότερα υπάρχουν κρυφές επιθυμίες, υπάρχουν φόβοι, υπάρχουν απωθημένα ή όνειρα, συναντά στο διάβα του αδικίες, βία και πολλά ακόμα που επιδρούν επάνω του. Στο θέατρο που γίνονται όλα στην πράξη όλα αυτά κατά ένα μεγάλο ποσοστό, μαθαίνουμε να τα αντιμετωπίζουμε. Π.χ. Φανταστείτε ένα κείμενο που πρέπει να ανέβει στο θέατρο και να γίνει παράσταση να μας μιλάει για την βία. Θα γίνει ανάλυση κειμένου, θα μιλήσουμε για την βία κ.ο.κ με συνέπεια να αντιμετωπίσουμε κι εμείς τους φόβους μας, αλλά και το κείμενο που όπως και κάθε κείμενο πρέπει να έχει διδακτικό χαρακτήρα ως προς τα μάτια του θεατή. Μάλιστα ένας Γάλλος συγγραφέας, ο Νικολά Μπαρρό, έλεγε πως η τέχνη μετατρέπει τα μικρόβια σε εμβόλιο.

ΤΡΙΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ: ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Το θέατρο γενικότερα καυτηριάζει την πολιτική, λειτουργεί με κριτική και θα έλεγα ότι διαμορφώνει την πολιτική αυτοσυνειδησία του θεατή.

ΤΕΤΑΡΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ: ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ

Το θέατρο ως θέατρο έχει μια γλώσσα τέτοια ώστε να την καταλαβαίνουν όλοι. Αν λοιπόν το θέατρο κάποτε θεωρήθηκε από κάποιους βρώμικο, ήταν γιατί κακόπεσε σε χέρια κάποιων που ήταν βρώμικοι. Κι από αυτό κινδυνεύει πάντα. Αυτό συνάδει κυρίως και με την Τρίτη λειτουργία, όπου μπορεί από την μεριά της η κοινωνία  να λογοκρίνει τέτοιου είδους παραστάσεις. Γιατί, άλλο να συζητήσουμε μέσα από την τέχνη τους  προβληματισμούς μας και άλλο να λογοκρίνουμε και να χλευάζουμε, που αυτό γίνεται συνήθως.

ΠΕΜΠΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ: ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

Στην τραγωδία λοιπόν έχουμε ένα μάθημα… Το οποίο είναι ότι όλα τα έντονα πάθη και τις ακρότητες που ζει ο θεατής, μέσω της τραγωδίας μαθαίνει να τα χειραγωγεί στη ζωή.

ΤΡΑΓΩΔΙΑ=ΓΕΝΝΗΣΗ 

Άρα το θέατρο διαπαιδαγωγεί τον άνθρωπο, τον βελτιώνει, τον κάνει καλύτερο και τον ηθικοποιεί. Από όλες τις τέχνες, το θέατρο είναι η πιο κοινωνική τέχνη.

Θεωρώ, λοιπόν, ότι η κοινωνία εγκλωβίζει το θέατρο και δεν το αφήνει να εξελιχθεί. Το θέατρο δίνει την δυνατότητα στον άνθρωπο να ερευνήσει την προσωπικότητά του.

Θα κλείσω με την φράση του Μπρεχτ που έλεγε:

Το θέατρο δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο.
Μπορεί όμως ν΄ αλλάξει τους θεατές.
Αυτοί αν θέλουν μπορούν  ν΄ αλλάξουν τον κόσμο…

Υ.Γ.: Θα ήθελα μέσα από αυτό το κείμενο  ο καθένας να προβληματιστεί και να το συγκρίνει με την περίοδο που διανύουμε. Ας βγάλει ο καθένας τα συμπεράσματά του …

Με εκτίμηση

ΑΡΗΣ ΣΤΑΥΡΟΥ
* Ηθοποιός – Σκηνοθέτης, Απόφοιτος της Δραματικής Σχολής Θεάτρου Τέχνης Καρόλου Κουν.