Η πρόταση Λιβάνιου για την εκλογή δημάρχου από την πρώτη Κυριακή και η ανάγκη για σταθερότητα στην Αυτοδιοίκηση

Η πρόταση του Υπουργού Εσωτερικών Θοδωρή Λιβάνιου για την κατάργηση του δεύτερου γύρου στις εκλογές της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και την εκλογή δημάρχου από την πρώτη Κυριακή, με τη δυνατότητα δεύτερης επιλογής στο ίδιο ψηφοδέλτιο, αποτελεί μια πρόταση με ενδιαφέροντα σημεία. Στόχος της φέρεται να είναι η ενίσχυση της πολιτικής σταθερότητας στους ΟΤΑ, η απλοποίηση της διαδικασίας και η μείωση του κόστους των εκλογών. Ωστόσο, η συζήτηση για μια τέτοια αλλαγή δεν μπορεί να γίνει αποκομμένα από το γενικότερο θεσμικό περιβάλλον της Αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα.

Η συχνότητα με την οποία αλλάζει ο εκλογικός νόμος στους ΟΤΑ αποτελεί πλέον ένα θεσμικό πρόβλημα από μόνο του. Η Αυτοδιοίκηση έχει μετατραπεί τις τελευταίες δεκαετίες σε ένα μόνιμο εργαστήριο πειραματισμών, όπου κάθε κυβέρνηση —ή συχνά κάθε νέος υπουργός— επιχειρεί να εφαρμόσει τη δική του «εκδοχή» του εκλογικού συστήματος. Από τον «Καποδίστρια» και τον «Καλλικράτη» μέχρι τον «Κλεισθένη» και τον νόμο Βορίδη, το μοντέλο διακυβέρνησης των Δήμων και Περιφερειών αλλάζει διαρκώς, δημιουργώντας σύγχυση, διοικητική αστάθεια και θεσμική ανασφάλεια.

Οι αλλεπάλληλες αλλαγές

Δεν είναι τυχαίο ότι σχεδόν κάθε τέσσερα ή πέντε χρόνια θεσπίζεται ένας νέος εκλογικός μηχανισμός, με διαφορετικά όρια εκλογής, ποσοστά πλειοψηφίας, συστήματα εκπροσώπησης ή ενίσχυσης ακόμα και αριθμού υποψηφίων. Αυτός ο διαρκής ανασχεδιασμός των κανόνων δεν ενισχύει τη Δημοκρατία. Αντιθέτως, ευτελίζει τους θεσμούς, αποπροσανατολίζει την πολιτική λειτουργία των ΟΤΑ και οδηγεί σε ένα τοπίο συνεχών προσαρμογών με μοναδικό στόχο τη βραχυπρόθεσμη πολιτική σκοπιμότητα.

Μια τόσο κρίσιμη αλλαγή, όπως αυτή που εισηγείται σήμερα ο Υπουργός Εσωτερικών, οφείλει να προκύψει μέσα από ευρεία θεσμική διαβούλευση. Δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό το νέο εκλογικό πλαίσιο να σχεδιάζεται στο περιθώριο ή ερήμην των φορέων της Αυτοδιοίκησης. Η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ), η Ένωση Περιφερειών (ΕΝΠΕ), οι δημοτικές και περιφερειακές αρχές, αλλά και νομικοί και επιστημονικοί φορείς, πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στον σχεδιασμό. Το ζητούμενο δεν είναι ένα σύστημα που θα βολεύει το εκάστοτε υπουργικό γραφείο, αλλά ένα σύστημα που θα έχει τη μέγιστη δυνατή πολιτική και κοινωνική συναίνεση και θα μπορεί να σταθεί διαχρονικά, ανεξάρτητα από κυβερνητικές εναλλαγές.

Η διάρκεια είναι το “κλειδί”

Η πιο σημαντική αρετή ενός εκλογικού συστήματος δεν είναι η «έξυπνη» αρχιτεκτονική του, αλλά η διάρκειά του. Η ικανότητά του να αντέχει στον χρόνο και να εμπνέει εμπιστοσύνη στους πολίτες. Χωρίς διάρκεια, καμία μεταρρύθμιση δεν μπορεί να αποδώσει. Χωρίς συνέχεια, η κάθε πρόθεση βελτίωσης χάνεται μέσα σε ένα πέπλο θεσμικής αβεβαιότητας και διοικητικής κόπωσης. Αν δεν κατανοήσουμε πως η Τοπική Αυτοδιοίκηση δεν είναι χώρος για θεσμικά πειράματα, αλλά για σταθερή και ουσιαστική διακυβέρνηση, τότε ακόμα και οι καλύτερες προθέσεις θα μείνουν γράμμα κενό.

Η Αυτοδιοίκηση χρειάζεται σταθερότητα, διαφάνεια, συμμετοχή και σοβαρότητα. Αυτές είναι οι αρετές που πρέπει να υπηρετεί κάθε αλλαγή. Αν δεν τις εξασφαλίζει, τότε δεν πρόκειται για μεταρρύθμιση — αλλά για μια ακόμη περιστασιακή παρέμβαση στον θεσμό που υποτίθεται ότι θέλουμε να ενδυναμώσουμε.

Γιώτα Χρ. Αθανασούλη