Oι εκπρόσωποι και Γερουσιαστές της Κορινθίας – Πότε μετακόμισε η έδρα της στην Κόρινθο και πόσο καιρό έμεινε – Οι ιστορικές αποφάσεις για την κατάργηση της δουλείας και η ίδρυση του πρώτου Δημόσιου Σχολείου

Το τελευταίο δεκαήμερο του Μαΐου του 1821 μετά τις νικηφόρες μάχες του Βαλτετσίου και των Δολιανών και την εγκατάσταση ασφυκτικής πολιορκίας στην Τρίπολη, οι Έλληνες έχουν αναθαρρήσει και οι έννοιες τους περιστρέφονται γύρω από την καλύτερη οργάνωση και διοίκηση του τόπου που απελευθερώνεται σιγά-σιγά.

Στην Πελοπόννησο υπήρχαν διεσπαρμένες πολλές τοπικές αρχές (γερουσίες), οι οποίες όμως ήταν δύσκολο να συντονιστούν σε ενιαίες δράσεις και γι’ αυτό πρόβαλλε εκείνη την εποχή η ανάγκη δημιουργίας ενός κεντρικού διοικητικού οργάνου, ενός «προσκαίρου πολιτικού συστήματος» όπως αναφέρεται στη «Συλλογή πολιτευμάτων, νόμων και άλλων επισήμων πράξεων από το 1821 έως το 1832» που εξέδωσε στην Αθήνα το 1839 ο Ανδρέας Μαμούκας.

Με πρωτοβουλία λοιπόν, της Μεσσηνιακής Γερουσίας και με την σκόπιμη(;) παραγκώνιση των στρατιωτικών κλήθηκαν προεστοί-εκπρόσωποι κάθε περιοχής της Πελοποννήσου να συναντηθούν στη Μονή Καλτεζών ώστε να συστήσουν έναν κεντρικό διοικητικό θεσμό. Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε σαν σήμερα, στις 26 Μαΐου 1821.

«Εκείθεν, εις το Μοναστήριον, Καλτεζιαίς λεγόμενον, όπου συσκεφθέντες αποφάσισαν να συστήσουν Διοίκησιν, την οποίαν ονόμασαν Γερουσίαν, κατά τη 26 (ενν. Μαΐου) έκαμαν την εκλογή των Διοικητών οι εκεί παρευρεθέντες και εψηφίσαντο τον μεν Πετρόμπεη πρόεδρο, τον δε Βρεσθένης Θεοδώρητον, τον Αθανάσιον Κανακάρην εκ Πατρών, τον Σωτήριον Χαραλάμπην, τον Αναγνώστην Δελιγιαννόπουλον, τον Θεοχαράκην Ρέντην και τον Νικόλαον Πονηρόπουλον Μέλη της Γερουσίας». Αυτά γράφει ο Παλαιών Πατρών Γερμανός στα απομνημονεύματά του που εκδόθηκαν από τον Καλλίνικο Καστορχή το 1837. Ο συγγραφέας ωστόσο δεν παραλείπει να σημειώσει ότι κανείς από τους συναχθέντες στη Μονή Καλτεζών δεν σκέφτηκε ότι η εκλογή αυτή έγινε παρανόμως, αφού δεν έγινε «με κοινήν γνώμην».

Ωστόσο, η ίδια η Γερουσία συνέστησε το ρόλο της στο «…να συσκέπτωνται, προβλέπωσι και διοικώσι και κατά το μερικόν και κατά το γενικόν, απάσας τας υποθέσεις, διαφοράς και παν ό,τι συντείνει εις την κοινήν ευταξίαν, αρμονίαν, εξοικονομίαν τε και ευκολίαν του ιερού Αγώνος μας, καθ΄ όποιον τρόπον η Θεία πρόνοια τους φωτίση και γνωρίσωσιν ωφέλιμον, έχοντες κατά τούτο κάθε πληρεξουσιότητα, χωρίς να ημπορή τις να αντιτείνει ή να παρακούση εις τα νεύματα και τας διαταγάς των».

Θεοχαράκης Ρέντης

Στο χειρόγραφο πρακτικό, της πρώτης εκείνης συνέλευσης, που σώθηκε από τον Ιωάννη Φιλήμονα, εκπρόσωπος της Κορινθίας αναφέρεται ο Θεοχαράκης Ρέντης. Ο Ρέντης είχε γεννηθεί το 1778 στην Κόρινθο και ήταν ένας από τους σημαντικότερους πρόκριτους της επαρχίας Κορινθίας.

Ο Φωτάκος στο σύγγραμμά του «Βίοι Πελοποννησίων Ανδρών» σημειώνει πώς ο Θεοχαράκης Ρέντης «υπηρέτησεν πολιτικώς την πατρίδα προ της επαναστάσεως, ενεργών υπέρ του αγώνος, κατά δε την Επανάστασιν εγένετο γερουσιαστής των Καλτεζών και μετ’ αυτήν πάλι γερουσιαστής».

Ο Ρέντης ήταν παρών στις πολιορκίες του Ακροκορίνθου, ως έφορος της Κορινθίας και συναντάται στη συνέχεια σε πολλά έγγραφα (φορολογίες, αποφάσεις κλπ) ως έφορος και γερουσιαστής. Το όνομά του έχει εμπλακεί και με τον εμφύλιο των Νοταραίων για τα όμορφα μάτια της κόρης του Σοφίας. Ο Ιωάννης και Παναγιώτης Νοταράς διεκδικούσαν το χέρι της και η αντιζηλία μεταξύ τους έφτασε σε τέτοιο σημείο ώστε να κατακαίουν καλλιέργειες ακόμη και χωριά! Τελικά, η Σοφία, μετά το θάνατο του Ιωάννη Νοταρά στο Φάληρο με τον Καραϊσκάκη, παντρεύτηκε τον Δημήτρη Καλλέργη.

Η οικογένεια Ρέντη έμεινε ενεργή στα πολιτικά πράγματα της Κορινθίας μέχρι το πρόσφατο παρελθόν, αφού ο δισέγγονος του Θεοχαράκη, Θεοχάρης Ρέντης εκλεγόταν βουλευτής Κορινθίας μέχρι και το 1981, ενώ είχε διατελέσει υφυπουργός σε αρκετές κυβερνήσεις τόσο της Ενώσεως Κέντρου όσο και της Νέας Δημοκρατίας. Πέθανε το 1996 και έχει ταφεί στο Μελίσσι.

Πανούτσος Νοταράς

Ο Πανούτσος Νοταράς ανήκε στην μεγάλη οικογένεια των Νοταραίων από τα Τρίκαλα Κορινθίας. Γεννήθηκε στις 31 Μαρτίου του 1752 και ήταν από τους σημαντικότερους πολιτικούς της επαναστατικής και μεταεπαναστατικής ελληνικής πολιτικής σκηνής. Τον Δεκέμβριο του 1821 εκλέχθηκε Γερουσιαστής και η Πελοποννησιακή Γερουσία τον απέστειλε ως πληρεξούσιο Πελοποννήσου στην Α΄ Εθνοσυνέλευση, η οποία τον διόρισε μέλος της επιτροπής για την κατάρτιση του πρώτου συντάγματος. Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών της Εθνοσυνέλευσης, στις 15 Ιανουαρίου 1822, διορίστηκε από το Εκτελεστικό Σώμα πρώτος υπουργός Οικονομίας.

 Ο Πανούτσος Νοταράς είχε μεγάλη και πλούσια δράση, την οποία δεν μπορούμε να αναπτύξουμε σ’ αυτό το άρθρο, αλλά σε μια μελλοντική εκτενή αναφορά στο πρόσωπό του.

Κύριλλος ο Άγιος Κορίνθου

Ο Κύριλλος, Ροδόπουλος κατά κόσμον, ήταν Μητροπολίτης Κορίνθου όταν ξέσπασε η επανάσταση. Ήταν μυημένος στην Φιλική Εταιρεία στενός φίλος του Κολοκοτρώνη και του Παπαφλέσσα. Εκλέχθηκε Γερουσιαστής και πολλά έγγραφα της Πελοποννησιακής Γερουσίας φέρουν την υπογραφή του, με σπουδαιότερο τον «Ένορκον Σύνδεσμον» μεταξύ του Αρχιστράτηγου Πελοποννήσου Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και της Πελοποννησιακής Γερουσίας. Ήταν ένας εκ των βασικών μετόχων της πρώτης ελληνικής τράπεζας, της λεγόμενης Χρηματιστηριακής Τράπεζας, που ιδρύθηκε από τον Ιωάννη Καποδίστρια. Πέθανε το 1836.

Έδρα της Γερουσίας η Κόρινθος

Η Πελοποννησιακή Γερουσία όπως είπαμε, ιδρύθηκε από τη Συνέλευση των Καλτεζών. Η πρώτη έδρα της ήταν Μονή Χρυσοπηγής στη Στεμνίτσα και καθήκοντα προέδρου άσκησε ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης και γραμματέα ο Ρήγας Παλαμήδης.

Με βάση το Σύμφωνο που υπογράφηκε στην ιδρυτική συνέλευση, η Πελοποννησιακή Γερουσία θα ασκούσε καθήκοντα έως την κατάληψη της Τριπολιτσάς. Παρόλα αυτά οι εργασίες της συνεχίστηκαν αφού προηγήθηκε η αναγνώρισή της ως πολιτειακό όργανο και από τους στρατιωτικούς αρχηγούς. Τον Δεκέμβριο του 1821 πραγματοποιήθηκε Συνέλευση στο Άργος όπου ψηφίστηκε ο Οργανισμός της και η έδρα της μεταφέρθηκε στην Κόρινθο. Στη θέση του προέδρου εξελέγη ο Δημήτριος Υψηλάντης, ο οποίος από τα μέσα Φεβρουαρίου 1822 αντικαταστάθηκε από τον επίσκοπο Βρεσθένης Θεοδώρητο, και στη θέση του αντιπροέδρου ο Ασημάκης Φωτήλας.  

Στις συνεδριάσεις της Κορίνθου πάρθηκαν μερικές πολύ σοβαρές αποφάσεις όπως ο διορισμός του Γ. Κολοκοτρώνη ως επικεφαλής του εκστρατευτικού σώματος στη Δυτική Στερεά Ελλάδα τον Ιανουάριο του 1822.

Στην Κόρινθο η έδρα της Πελοποννησιακής Γερουσίας παρέμεινε μέχρι τον Φεβρουάριο του 1822 οπότε μεταφέρθηκε οριστικά στην Τριπολιτσά.

Ιστορικές αποφάσεις

Στα αρχεία της Πελοποννησιακής Γερουσίας υπάρχουν δύο ιστορικές αποφάσεις πανανθρώπινης και πανελλήνιας αξίας και σημασίας που πάρθηκαν από την Τριπολιτσά το 1822.

Η μία αφορά την κατάργηση, με κάθε τρόπο, της δουλείας. Στο κείμενο της απόφασης χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα που αναφέρει: «Η ανθρωπότης έπρεπε να ελπίση τοιαύτα φιλανθρωπίας και δικαιοσύνης φρονήματα από τους Έλληνας, αισθανομένους την αξία της ελευθερίας, μαχομένους υπέρ αυτής και βδελυσσομένους την αισχράν και απάνθρωπον ατιμίαν του πωλείν και αγοράζειν το πλάσμα του Υπέρτατου Δημιουργού του παντός» . Με αυτά τα λόγια η Γερουσία δίνει την εντολή σε όσους έχουν στην εξουσία τους Τούρκους και «παντός έθνους ανθρώπους ή άνδρας ή γυναίκας» να τους αφήσουν ελευθέρους και να μην τους παρενοχλούν στο παραμικρό, «καθότι», όπως γράφεται χαρακτηριστικά «ο άνθρωπος δεν έχει δικαίωμα εναντίον της ελευθερίας των ομοίων του λογικών όντων»!

Η δεύτερη, ιστορική απόφαση αφορούσε στην ίδρυση του πρώτου Δημόσιου Σχολείου στην Ελλάδα το Μάρτιο του 1822! Η απόφαση σημειώνει αρχικά ότι «Κάθε πεφωτισµένη Διοίκησις έχει χρέος να φροντίζει δια την ανατροφήν των πολιτών, δια την ηθικήν και δια την καλήν νοµοθεσίαν, καθότι δι’ αυτών ο άνθρωπος εξ απαλών ονύχων ταυτίζεται µε την αρετήν, γνωρίζει τα καθήκοντά του προς τον Θεόν, προς την πατρίδα και προς τους οµοίους του, και χειραγωγείται προς την οδόν της ευδαιµονίας». Την ευθύνη της σύστασης του Σχολείου είχε ο Γρηγόριος Δίκαιος (Παπαφλέσσας) ενώ η απόφαση περιελάμβανε και πρόσκληση προς «άξιους διδασκάλους διά να διδάξουν διά τής Λαγκαστερίου μεθόδου (σ.σ. αλληλοδιδακτική) κοινά γράμματα, ελληνικά, μαθηματικά και πρός τούτοις την γαλλικήν και τήν ιταλικήν διάλεκτον, προσκαλεί δέ και τήν φιλομαθή νεολαίαν άφ’ όλην την Πελοπόννησον να συντρέξη έδώ διά νά διδαχθή άμισθι».

Το σχολείο τελικά συστάθηκε και λειτούργησε μέσα σε ένα τζαμί ενώ πρώτος δάσκαλος ήταν ο Νικήτας Νικητόπουλος, καλόγερος από τη Δημητσάνα.

Η Πελοποννησιακή Γερουσία συνέχισε τις εργασίες της έως και την οριστική κατάργηση των τοπικών οργανισμών από τη Β΄ Εθνοσυνέλευση στις 30 Μαρτίου 1823.

Έρευνα-κείμενο: Γιώτα Χρ. Αθανασούλη

Πηγές:

• Φιλήμων, Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, Αθήναι 1859
• Προσωρινό πολίτευμα της Ελλάδος, παράρτημα ρα’
• Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας (1821-1832), Ελληνική Βουλή
• Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος, έτος 1829
• Απομνημονεύματα Παλαιών Πατρών Γερμανού
• https://gnomipoliton.com/2020/05/26/26-μαΐου-1821-η-ίδρυση-της-πελοποννησιακής-γ/