9 Αυγούστου 1823. Μετά την αποτυχία του Ομέρ Βρυώνη να κατακτήσει το Μεσολόγγι, ο σουλτάνος στέλνει τον Μουσταή πασά της Σκόδρας με πολυάριθμο και καλά οργανωμένο στρατό να καταστρέψει το Μεσολόγγι. Με το που κυκλοφορεί το νέο στη δυτική Ρούμελη, όλοι οι καπεταναίοι πανικοβάλλονται! Μόνο δύο οπλαρχηγοί με λιγοστά παλικάρια είναι πρόθυμοι να τον σταματήσουν. Όμως, στην επίθεσή τους στο Κεφαλόβρυσο, ο ένας σκοτώνεται: Ο θρυλικός αετός του Σουλίου, ΜΑΡΚΟΣ ΜΠΟΤΣΑΡΗΣ.

Ο Αλή Πασάς

Τα πρώτα χρόνια της ζωής του
Ο Μάρκος Μπότσαρης γεννήθηκε το Μάρτη του 1790. Το 1803 εγκατέλειψε το Σούλι μαζί με τον πατέρα του και τα αδέλφια του. Πήγαν στο Σέλτσο και μετά στην Πάργα κυνηγημένοι από τους Αρβανίτες του Αλή Πασά. Στη συνέχεια πέρασαν στην Κέρκυρα όπου κατατάχθηκαν στα ρωσικά σώματα στρατού. Αργότερα όμως ήρθαν οι Γάλλοι και ο πατέρας του Μάρκου, Κίτσος Μπότσαρης, έγινε ταγματάρχης, μαζί με τον Φώτο Τζαβέλα. Ο Μάρκος πήρε το βαθμό του υποαξιωματικού και έκανε οικογένεια.

Το ελληνοαλβανικό λεξικό

Το Ελληνο-αλβανικό λεξικό του Μάρκου Μπότσαρη όπως επανεκδόθηκε το 1980, από τον Τίτο Γιοχάλα

Σε ηλικία 19 χρονών, ο Μάρκος Μπότσαρης, με όσες γνώσεις είχε, κατάφερε κι έφτιαξε ένα ελληνοαλβανικό λεξικό. Το λεξικό περιείχε 682 σελίδες και το ονόμασε «Λεξικόν Δίγλωσσον της Ρωμαίικης και της αρβανίτικης απλής».

Συμμαχία με τον Αλή Πασά
Αργότερα, όταν οι Γάλλοι ήθελαν να επιτεθούν στους Ρώσους οι Σουλιώτες δεν ήθελαν να συμμετάσχουν και μετακόμισαν στο Βουργαρέλι της Άρτας. Εκεί δολοφονήθηκε ο Κίτσος Μπότσαρης. Λίγο καιρό μετά ο Μάρκος ανταμώθηκε με τον Καραϊσκάκη, ο οποίος τον μύησε στη Φιλική Εταιρεία.
Εκείνη την εποχή ο Αλή Πασάς πολιορκήθηκε από τα σουλτανικά στρατεύματα. Ο Μπότσαρης ήρθε σε συννενόηση μαζί του για να τον βοηθήσει. Η συμφωνία έλεγε ότι ως αντάλλαγμα θα έπαιρνε πίσω το Σούλι. Παρά τις επιθέσεις των σουλτανικών στρατευμάτων του Χουρσήτ Πασά ο Μπότσαρης κατάφερε να κρατήσει το Σούλι μέχρι την καταστροφή στη μάχη του Πέτα τον Ιούλιο του 1822.

Επανάσταση
 Με το που ξεσπάει η επανάσταση το 1821, ο Μάρκος απελευθερώνει πολλές περιοχές γύρω (Κλεισούρα, Παραμυθιά,Δερβίζανα κ.α.) χτυπώντας τα ασκέρια του Χουρσήτ. Κατόπιν, κατεβαίνει στο Μεσολόγγι να ζητήσει βοήθεια από τους οπλαρχηγούς της Ρούμελης. Εκεί τον πείθει ο Μαυροκορδάτος να συμμετέχει στη μάχη του Πέτα. Η μεγάλη ήττα των ελληνικών και φιλελληνικών στρατευμάτων από τον Ρεσήτ πασά Κιουταχή καταστρέφει και το Σούλι. Ο Μπότσαρης με 30 άνδρες διαφεύγει στο Μεσολόγγι. Τον Οκτώβρη του 1822 η ιερή πόλη πολιορκείται για πρώτη φορά από τον Ομέρ Βρυώνη και το Κιουταχή με 11 .000 άνδρες.

Στρατηγός

Ο Μάρκος Μπότσαρης

Ο Μπότσαρης τότε, μαζί με τον Μαυροκορδάτο, προχώρησε σε διαπραγματεύσεις, τάχα για την παράδοση του Μεσολογγίου. Ο σκοπός του όμως στην πραγματικότητα ήταν να δώσει χρόνο στα σώματα που είχε καλέσει από τη Πελοπόννησο για βοήθεια και να οχυρώσει καλύτερα την πόλη. Ανήμερα τα Χριστούγεννα νικάει τους Τούρκους και τους διώχνει.
Η ελληνική διοίκηση τον ανταμείβει και τον κάνει Στρατηγό. Το δίπλωμα της στρατηγείας όμως δημιουργεί ζήλιες από τους άλλους καπεταναίους. Τότε ο Μάρκος, μπροστά τους, σκίζει το δίπλωμα και τους λέει: «Να μονιάσουμε χρειάζεται, τα χαρτιά δεν μας βοηθάνε! Όποιος είναι άξιος να πάρει το δίπλωμα, να το πάρει μεθαύριο στο πόλεμο!».
Ο Σουλτάνος που θέλει οπωσδήποτε το Μεσολόγγι, στέλνει τον Μουσταή πασά με 20.000 μισθοφόρους και οι Έλληνες ακούγοντάς το, πανικοβάλλονται. Ο Μάρκος καλεί σε βοήθεια τους καπεταναίους, αλλά μόνο ένας εμφανίζεται πρόθυμος να τον βοηθήσει: Ο θρυλικός Σουλιώτης οπλαρχηγός Κίτσος Τζαβέλλας. Έτσι στις 8 Αυγούστου, με 1.200 Σουλιώτες, αποφασίζουν να χτυπήσουν τη εμπροσθοφυλακή του Μουσταή (τέσσερεις χιλιάδες Αλβανοί,κυρίως ιππείς) στο Κεφαλόβρυσο του Καρπενησίου.

Ο θάνατος του ήρωα

Ο Μάρκος Μπότσαρης επιτίθεται στο στρατόπεδο των Τούρκων στο Καρπενήσι. Τμήμα από τη ζωφόρο με θέματα από την Ελληνική Επανάσταση που κοσμεί την Αίθουσα Ελευθερίου Βενιζέλου.

Τη νύχτα της επίθεσης 8 προς 9 Αυγούστου το φεγγάρι είναι κρυμμένο πίσω από τα σύννεφα. Οι Σουλιώτες κινούνται αθόρυβα και μέσα στο σκοτάδι χτυπούν αλύπητα το στρατό του Μουσταή, που αιφνιδιάζεται. Κατά τη διάρκεια της επίθεσης ο Μάρκος αιχμαλωτίζει τον Άγο Βάσιαρη και τον Σεφέρ Πασά. Πάνω στη μάχη τραυματίζεται στη δεξιά βουβώνα. Συνεχίζει όμως και επιτίθεται στη φρουρά του Μουσταή.

Filippo Marsigli: Ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη

Η φρουρά αυτή αποτελούταν από 300 Μιρδίτες, δηλαδή Αλβανούς από την Μιρδιτιά, που ήταν καθολικοί Χριστιανοί(γνωστοί ως <<Λατίνοι>>). Κατά τη διάρκεια της μάχης ο Μάρκος πηδά πάνω από έναν μαντρότοιχο που είχαν χτίσει οι Τούρκοι. Το φεγγάρι όμως που βγαίνει από τα σύννεφα εκείνη την ώρα τον αποκαλύπτει. Κι όπως λέει το δημοτικό τραγούδι: «Ένας Λατίνος το σκυλί, χέρ’ που να του πέσει, πικρό τουφέκι έριξεν στου Μάρκου το κεφάλι». Το βόλι τον αφήνει νεκρό. Ο αετός του Σουλίου δεν υπάρχει πια.

Το πτώμα του μεταφέρεται μακριά από τη μάχη και στη συνέχεια στο Μεσολόγγι. Στη διαδρομή σταματούν για λίγο στη Μονή Προυσού, όπου βρίσκεται ο Καραϊσκάκης άρρωστος. Αυτός τον ασπάζεται και λέει: «Άμποτε ήρωα Μάρκο, κι εγώ από τέτοιο θάνατο να πάω». Στο Μεσολόγγι ενταφιάζεται με τιμές. Καθώς τον θάβουν ρίχνουν 33 κανονιές, όσα και τα χρόνια του.

Ο τάφος του Μάρκου Μπότσαρη στον Κήπο των Ηρώων στο Μεσολόγγι.

Συγκίνηση σε Ευρώπη και Αμερική
Ο Διονύσιος Σολωμός έγραψε το ποίημα «Εις Μάρκο Μπότσαρη», στο οποίο παρομοιάζει την κηδεία του ήρωα με αυτή του Έκτορα στην Ιλιάδα.

Ο Μπότσαρης αιφνιδιάζει το τουρκικό στρατόπεδο και πέφτει χτυπημένος από μοιραίο τραύμα. Eugène Delacroix.

Ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη συγκίνησε τους φιλέλληνες σε Ευρώπη και Αμερική. Ποιήματα αφιερωμένα σ’ αυτόν έγραψαν ο αμερικανός ποιητής Φιτζγκρίν Χάλεκ με τίτλο «Marco Bozzaris», ο ελβετός ποιητής και δημοσιογράφος Ζιστ Ολιβιέ με τίτλο «Marcos Botzaris au mont Aracynthe» και ο γάλλος συγγραφέας Βίκτωρ Ουγκώ στη συλλογή ποιημάτων του «Les Orientales». Το 1858 ο ζακυνθινός συνθέτης Παύλος Καρρέρ παρουσίασε την όπερα «Μάρκος Μπότσαρης».

Η είσοδος του σταθμού στο Μετρό του Παρισίου με το όνομα του Μάρκου Μπότσαρη.

Στην πλατεία του Στρασβούργου με το όνομα του Έλληνα οπλαρχηγού, μια ταμπέλα εξηγεί σε όλους τους περαστικούς ποιος ήταν ο Μάρκος Μπότσαρης.

Το γαλλικό κράτος τίμησε το 1911 τον Μάρκο Μπότσαρη, δίνοντας σ’ έναν από τους σταθμούς του παρισινού μετρό τ’ όνομά του («Botzaris»), το οποίο υπάρχει έως σήμερα. Επίσης, στο Στρασβούργο υπάρχει πλατεία που έχει το όνομά του: «Square Markos Botzaris».

Γιάννης Χρ. Βαλασόπουλος, μαθητής Ε΄ Δημοτικού